Vücudumuzda Demir Eksikliği, Belirtileri ve Çözüm Önerileri
Bu ayki yazımda sizlere, özellikle halk arasında ‘kansızlık’ olarak da tanımlaman demir eksikliğinden, belirtilerinin neler olduğundan ve çözüm önerilerinden bahsetmek istiyorum. Demik eksikliği, dünyada en çok görülen anemi yani kansızlık türüdür. Özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde demir eksikliğine bağlı anemi oranı yüksektir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre; hemoglobin değerlerinin hamile olmayan kadınlarda 12 gr/dl, erkeklerde 14 gr/dl’nin altına düşmesi durumu “anemi” olarak adlandırılmaktadır. Hemoglobin, kırmızı kan hücrelerine rengini veren oksijenin kanda taşınmasını sağlayan bir proteindir. Demir de hemoglobinin temel yapısına giren bir elementtir ve akciğerden alınan oksijenin hemoglabine bağlanarak dokulara aktarılmasında büyük önem taşır. Demirin eksik olduğu durumlarda anemi oluşur ve buna bağlı olarak da ‘’demir eksikliği anemisi’’ tanısı konur. İstatistiklere göre dünyada kadınların % 35’inde, erkeklerin % 20’sinde ve hamilelerin %50’sinde demir eksikliği anemisi (kansızlık) görülür.
Memorial Sağlık Grubu iç hastalıkları bölümü uzmanlarının verdiği bilgilere göre, demir eksikliğinin birçok nedeni vardır. Kansızlık, demir, folik asit ve B12 vitamıni eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkar ve tedavi edilmediğinde büyük sorunlara neden olabilir. Demir eksikliğinin nedenlerinden biri olan demirin yetersiz alımı, yanlış diyet programları nedeniyle yetersiz kalabilir. Ayrıca gebelik, emzirme, büyüme çağındaki çocuklar, düşük doğum tartılı ve erken doğan bebeklerde de demire olan ihtiyaç fazladır. Çocukların anne sütü yerine demir desteği olmayan mamalarla beslenmesi, inek sütüne 1 yaşından önce geçilmesi, hazır gıdalarla beslenme ve hayvansal gıdaların yeterli alınmaması demir eksikliğine neden olabilir. Yetişkinlerde demir eksikliğinin en belirgin sebepleri ise; çay, kahve tüketiminin fazla olması, etin kavrularak ya da fırında fazla pişirilmesi ile sosis, salam gibi işlenmiş besinlerin sık tüketilmesidir. Bazı kişilerde demir bağırsak tarafından yeterince emilemez. Bu da demir eksikliğine neden olan bir başka etkendir. Kadınlardaki aşırı adet kanaması, sık ve fazla sayıda doğum, düşükler, kürtaj yaptırmış olmak, mide-bağırsak sistemindeki iyi ya da kötü huylu tümörler de demir eksikliğinin sebeplerindendir.
Demir eksikliğine bağlı kansızlık, bazı durumlarda belirti göstermez. Demir eksikliği ancak rutin sağlık kontrollerinde yapılan kan tahlillerinde teşhis edilebilir. Demir eksikliğinin belirtileri; cilt solgunluğu, vücutta güçsüzlük, yorgunluk, konsantrasyon bozukluğu, baş ağrısı, ellerde ve ayaklarda uyuşma, sinirlilik hali, kulakların uğuldaması, dudaklarda çatlaklar ve ağız kenarında yaralar, tırnakların çabuk kırılması, saçlarda dökülme, normalden çok üşüme ve huzursuz bacak sendromu gibi durumlar olarak karşımıza çıkabilir.
Demir eksikliği anemisi eğer ciddi boyutlara ulaşmışsa, mutlaka acil olarak bir doktor tarafından tedavi edilmeli ve kontrol altına alınmalıdır. Konunun tıbbi tedavisi boyutuna girmeden, demir eksikliğinden korunmak için neleri yiyip, neleri yemememiz konusunda, uzmanlar tarafından tavsiye edilen bazı çözüm önerilerini sizlerle paylaşmak istiyorum.
Demir eksikliğinden korunmak için kayısı, kuru baklagiller, taze sebze ve meyve bolca tüketilmelidir. Demir eksikliğinde ne yenmeli konusunda yapılabilecek en doğru davranışlardan biri de C vitaminini sık tüketmektir. Çünkü C vitamini demirin bağırsaklardan emilimini artırır. Demir eksikliğinde ne yenmemeli sorusu da oldukça önemlidir. Kafeinli içecekler, süt ve kepek demir emilimini azalttığı için sık tüketilmemelidir. Ayrıca B 12 vitamini alımı da demir eksikliğinde oldukça önemlidir. Çünkü B12 kırmızı kan hücrelerinin kemik iliğinde üretilmesini sağlar ve kansızlığa yol açabilir.
Demir eksikliğine ne iyi gelir;
• C vitamini demirin emilimini artırır. Bu nedenle yumurtayı portakal suyu veya domatesle, köftenin, yeşil salata ile tüketilmesi demir emilimini artırmak açısından önemlidir.
• Mayalı ekmekteki demir, mayasız ekmeğe göre daha çok emilir.
• İyi pişmemiş kuru baklagiller ya da kepek ekmeği, demirin emilimin azaltır.
• Posalı gıdalarla beslenme demirin emilimini azaltır.
• Gıdaları saklamakta kullandığımız alüminyum, paslanmaz çelik ve teneke de demirin emilimin azaltır.
*Yemeklerle çay ve kahve tüketmeyin.
Demir eksikliğini önlemenin bir yolu da çay ve kahveyi yemek sırasında ya da hemen sonrasından tüketmemekten geçiyor. Çay ve kahveyi mümkün olduğunca ara öğünlerde tüketmeye özen gösterin. Ayrıca çayı açık ve limonla birlikte tüketmekte fayda vardır.
Demİr eksİklİğİne İyİ gelen besİnler
• Kuru kayısı, kuru üzüm, kuru dut gibi kuru meyveler
• Yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, pazı)
• Fındık, fıstık ve susam
• Karaciğer, kırmızı et, tavuk ve balık eti
• Yumurta
• Pekmez ve üzüm. Özellikle pekmez, demir eksikliği için en eski doğal ilaçlardan biridir. Pekmezde; kan hücresi üretimini hızlandırdığı ve anemiyle mücadele ettiği bilinen folik asit ve diğer B vitaminleri de yüksektir.
• Kuru baklagiller
• Yumurtayı portakal suyu ile tüketin
• Baklagilleri etle pişirin
• Her öğünde mutlaka bol yeşillik tüketin.
• Demir emilimini artırmanın önemli bir yolu bu besinleri C vitamini ile birlikte tüketmektir!
• Yumurta haşlama yerine kimi zaman menemen gibi pişirilip; yeşil, kırmızıbiber, domates ve soğanla C vitamini kazandırıldığında, demirin alımını artırılmış olur.
• Ispanak yanına yoğurt ile tüketildiğinde demir emilimi azalmaktadır. Ispanağın yumurta ile pişirilmesi ise biyo yararlılığını artırır.
• Kurubaklagil ve tahıllı yemekler; yanında mutlaka bol maydanozlu, marullu, domates ve limonlu salata ile tüketildiğinde, tahıl ve baklagillerin içindeki demir daha fazla emilir. Ayrıca bu besinler kıyma, parça et ya da tavukla pişirildiğinde demir alımı artmaktadır.
• Demir eksikliği ileri boyutta olan kişiler; süt, yoğurt ve ayran gibi kalsiyum içeren gıdaları yemeklerin yanına değil, ara öğünlerde tüketmelidir. Çünkü kalsiyumun demirin emilimini yavaşlatma özelliği vardır.
• Kahvaltılarda 1- 2 tatlı kaşığı kadar pekmez günlük demir ihtiyacının çoğunu karşılamaktadır. Özellikle keçiboynuzu pekmezi demir yüksek demir içerir.
• Ara öğünlerde; kuru meyvelerden kayısı, dut ve kuru üzüm, günlük demir alımına katkıda bulunur.
Sonuç olarak, demir eksikliği mutlaka kontrol altına alınması ve tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır. Bu nedenle, sağlıklı bir yaşam sürebilmemiz ve hastalıkların erken teşhis edilebilmesi için yılda bir kez tam teşekküllü bir hastanede check-up yaptırmayı asla ihmal etmemeliyiz.
Hepinize sağlıklı günler diliyorum.
Kaynakça:
1-Memorial, Demir Eksikliği belirtileri, Demir Eksikliğine Ne iyi Gelir?
2-Nazan Sarper, Demir Eksikliği
3-Oğuz Yüksel, Çocuklarda Demir Eksikliği